Amor Fati Samenspel rond Wereldburgerschap

Auteur: Heidi Muijen

Met de boekpresentatie van Amor Fati op 25 januari 2025 rondde de interculturele groep het QfWf-project Wereldburgerschap af. Hoe mooi dat alle groepsleden ervoor voelden – op een prachtige lentedag toen wij het QfWf-Boegbeeld de Regenboog Paradijsvogel met het Kosmisch Ei verwelkomden in de Theetuin in Weesp – pro deo door te willen gaan met de verrijking van ons wereldburgerschapsprogramma!

Op zaterdag 21 juni 2025 op een hete zomerse dag startten wij in Purmerend met Mauds gastvrijheid en bezielende bijdrage in de verklanking van de vier natuurelementen door middel van haar donder& bliksem, luchtige, vurige en waterklank percussie-instrumenten! En met Juanita die ons op haar doorleefde en aanstekelijke wijze meenam in een Zonnedans en ons uitnodigde bij elk element een eigen beweging te maken. Wat een inspirerende start van het Amor Fati Samenspel met deze vertolking van het eerste thema ‘natuurlijke eigenheid’!

Het Amor Fati Samenspel geeft ‘uitvoering’ aan het boek en spel Amor Fati, via Arts Dialogues Methods, en langs die weg verdieping aan het Quest for Wisdom wereldburgerschapsprogramma. Via de kracht van kunstzinnige expressie en in open ontmoeting met elkaar, zo hebben wij tijdens het project ervaren, ontstaat er verbinding van mens tot mens, wat Robin in onderstaande tekeningen heeft verbeeld als ‘anatomie van ontmoeten’. Als levende ervaring blijkt deze kracht uit de vreugde van het samen muziek maken en dansen, zoals kinderen samen spelen.

Zo knopen we het komende jaar met dit Amor Fati Samenspel letterlijk en figuurlijk onze levenslijnen aan elkaar – in het rode tasje wachtten ze sinds vorige zomer hierop, toen wij tijdens de ontwikkeling van het project op het Amsterdamse Marineterrein aan deze beeldende oefening onder leiding van Robin begonnen! Het geeft goede zin en vertrouwen langs deze weg alle zeven levensthema’s in de taal van de kunsten te onderzoeken vanuit de vraag hoe het thema wordt doorleefd en van betekenis is voor ieder van de groepsleden als wereldburger.

Het thema “Natuurlijke eigenheid: hoe ben je in je element?” is als grondgegeven in onszelf én tussen mensen steeds gelaagd aanwezig. Door deze metafoor van de natuurelementen aarde, water, lucht en vuur in beweging via kunstzinnige middelen tot leven te brengen, ontstaat er resonantie en een vrije ruimte voor ontmoeting. Vanuit verklanking (met kleine instrumentjes en onze stem) en verbeelding van ‘elementaire dansbewegingen’ hebben we dit thema tot expressie gebracht en vanuit doorleving besproken hoe het altijd (mee- en op-) speelt tussen mensen.

Ook zonder letterlijk te zingen en te dansen is er steeds een speelruimte in het sociale samenspel tussen mensen. Daarin legt natuurlijke eigenheid de basis voor het verder verspreiden van vonkjes van wereldburgerschap in de (werk)kringen waarin wij participeren. En daartoe zijn wij als groep zelf het medium wanneer wij elkaar versterken als Kring van Bekommernis, naar een inspirerend idee van filosofe Martha Nussbaum.

Heidi introduceert haar voorstel voor een Amor Fati Samenspel – met Gregs aquarel “De Gulden Snede”, het Amor Fati speelveld en een houten uit een Afrikaanse cultuur afkomstig masker als metafoor, die in de ‘proloog’ van het boek de rode draad door het Amor Fati samenspel aankondigt. Daarna starten we de eerste dialoogronde met een rondgang langs de steeds kleurrijker wordende tapasdis, waarbij iedereen toelicht hoe het meegebrachte hapje op tafel deel uitmaakt van de eigen culturele wortels en familiegeschiedenis. We drinken Juanita’s Chinese Bacha thee en verwelkomen Cansu Özçelik in onze kring. Zij heeft interculturele tapas meegebracht, die haar eigenheid en bi-culturele achtergrond weerspiegelt: Nederlands, Turks, kleurrijk met pittigheid!

Voordat wij voor de tweede dialoogronde naar buiten in het kleine parkje voor het huis om het thema te verkennen via beweging, dans en verklanking, legt Angela geestrij voedsel op tafel met een ter plekke geschreven Spoken Word!

Eigenheid en Wereldburgerschap, hoe doe je dat?

Met Hong Kong koek bij Maud op bezoek

Vrouwenkoek Lo Po Peng eten

Chinese Bacha thee drinken

Hoe kunnen wij met elkaar delen buiten de maskers van onechtheid?

Hoe kan jij jezelf laten zien?

Terug naar de oorsprong

Het masker verbergt het mysterie

Het is de kunst om je ware zelf te vinden en af te doen

Elementaire levenskunst, terug naar jouw oorsprong

Hoe ben jij in je element?

Wij doen samen met Juanita een sacrale dans

Wereldburgerschap is het loslaten van het masker

Het denken aan de kant duwen

Oerbewegingen zoeken

Dierlijke instincten de ruimte geven

Elementen de ruimte geven

Vuur, water, lucht en aarde

Je innerlijke kind helen

Door met muziek te spelen

Rainstick, Ocean drum, Thunderstick

Je innerlijke kind omarmen

Natuur & Cultuur

Verbinding naar binnen en naar buiten

Het absurde omarmen

Je bent uniek, waardevol

Je mag er zijn

Wees blij met wie je bent

Reflectie van ontmoeting QFWF 21 juni 2025 in Purmerend

Angela Gilds 25 juni 2025

Onze samenspraak rond het thema inspireert Angela tot een tekening over de vier natuurelementen als onze bestaansbasis: ze ontlokken eigenheid, een vrij samenzijn met humor, spontane expressie en het afdoen van onechte maskers.

Bij Juanita komt dit direct binnen in haar hart:

“Mijn idee bij het masker, dat de mens vaak op heeft: door dit af te doen kan je precies jezelf zijn. Met een masker ben je niet echt jezelf. Openstelling en vertrouwen aan elkaar geven is zo belangrijk en zeker een vorm van liefde voor elkaar. Zoals met de woorden en teksten zo snel van Angela. Ik vond het bijzonder hoe iemand zo direct mooie gedichten of teksten kan schrijven. Zo zijn we allemaal uniek met eigen talenten!

Fijn ook aparte smaken geproefd te hebben. Ik proef bewust als ik iets nooit gegeten of geproefd heb. Gewoon een hap, houd het nog even vier seconde op de tong. Wat proef je als eerste? Is het smaakvol, niet iets voor jou? Dus het wordt echt net een mini meditatie. Rustig kauwen, niemand heeft haast. Wat is de 2e, 3e smaak die je proeft in dit gerecht of hapje? Een vorm van bewustwording en met jezelf bezig zijn. Al ben je midden in een groep mensen. Ik had dat gedaan terwijl ik naar jullie luisterde.

Lò pòh peng is de Chinese naam voor de Hong Kong koek die ik meenam!

Juanita roept de krachten van de elementen op voor de start met een Zonnedans. Maud neemt ons mee in de verklanking van de elementen met fluitjes, trommels, ‘regen-, donder- en bliksem-buizen’.

Juanita gaat er enthousiast op door:

Muziek is toch prachtig! En alle vreemde instrumenten, waaruit bestaan ze? Hoe is iets gemaakt? Ik werd er echt meer en meer nieuwsgierig naar. Mijn gedachten gingen van “mmm welk geluid of mantra-geluid zal passen bij de Zonnedans? En de andere vier elementen-dansjes?” – daar had ik de eerste keer in de Theetuin meer aandacht aan geschonken in mijn choreografie naar perfectie van de dansjes. Stap voor stap. Zonnedans is echt een vorm van verbinden en stralen. Voor wie thuis wil oefenen:

* linkerhand onder en rechterhand boven.
* Stap naar rechts, links sluit aan (1)
* Herhaal stap naar rechts, links sluit aan (is 2 en dit tot 5 x)
*De zon naar beneden uit de aarde in 5 tellen naar boven. Beide handen wijd
* en in 3 tellen want dit is stralen! We draaien 2 keer in 5 tellen om je as.
* Dan gaan we naar voren om elkaar even te voelen (alsof de zon even kleiner wordt en schuilt achter een wolk: dus contact vorm met elkaar) – in 4 tellen en weer 4 tellen naar achter.
* De zon gaat naar beneden in 5 tellen – maar let op bij tel 5 de aarde een tik met beide handen geven. Dit is ook een vorm van aarden.

Het samenspel met de instrumentjes, het stem en beweging geven aan aarde, water, lucht en vuur als de basis van ons bestaan ontlokt een vreugdevol gevoel van vrij en blij met elkaar spelen! Angela herinnert zich een Surinaams lied van vroeger over Moeder Aarde en zingt het al ronddansend in onze kring. Mitra vertolkt het luchtelement met panfluit en Robin het aarde element met de trommel.

Tijdens het samenspel buiten komt er een buurjongetje nieuwsgierig kijken. Maud nodigt hem uit om mee te spelen en een instrumentje uit te kiezen om mee te doen. Al gauw wordt hij met een veelzeggende blik teruggefloten door zijn vader.

Wij blijven nog even spelen buiten onder de boom en trachten woorden aan onze beleving te geven. Dan gaan we naar binnen, genieten na en buigen ons over de vraag: hoe helpt het omarmen van je eigenheid om vrij te zijn als wereldburger?

In de tweede dialoogronde binnen spreken we vanuit de beleving van het samenspel buiten. Ook over het terugfluiten van het buurjongetje door de vader hebben we uitgewisseld: hoe wellicht ons ‘vreemde’ dansen en muziek maken op het grasveldje voor de huizen een ‘projectiescherm’ kan zijn voor ieders eigen opvatting en referentiekader met ‘mores’ wat wel en niet hoort. Hoe anders kan ons samenspel, er van buitenaf naar kijkend, ogen en associaties oproepen dan hoe wij dit van binnenuit beleven! Het niet-weten kan zowel openheid als (ver)oordelen ontlokken. Het is een waagstuk echt vrij in een gemeenschap te zijn en ‘het vreemde’ in jezelf en tussen mensen te omarmen.

Maud vraagt zich af of het buurjongetje zou mogen meespelen als zij haar buren van te voren had meegenomen in ‘het onschuldige’ van wat in hun ogen mogelijk ‘niet normaal’ is. Is dit wat ons als groep ook in groter verband te doen staat? Om steeds bruggen te bouwen tussen de mores van ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’ en het spontane levensgevoel om ook gek, dat wil zeggen anders te mogen doen dan de ‘scripts’ vanuit normaliserende kaders ons voorschrijven. Ontstaat de poort naar een open samenleving wanneer mensen zich zelf vrij genoeg voelen en met moed en overgave aan het leven ook met elkaar een bevrijdend samenspel cultiveren?

Wij gaan deze vragen rond dit kleine exemplarische voorbeeld naar komende bijeenkomsten meenemen: juist door ons ‘vreemde samenspel’ en het schuren met sociale codes is de metafoor van het masker ter introductie van Amor Fati een levende ervaring geworden! Het voorbeeld toont hoe sociale scripts ook een theaterspel zijn en het op- en afzetten van maskers dit spel van verhulling en onthulling verbeelden. Misschien gaat elk sociale samenspel wel samen met het ‘moeten’ opzetten van een masker? Burgerschap zou je kunnen beschouwen als het opzetten van een masker om een goed burger te zijn in het sociale samenspel door naar de wetten van een natiestaat te handelen. En hoe zit dat als wereldburgers? Vraagt dat van ons een masker voor een ruimer en socialer samenspel op te zetten of juist om alle maskers af te doen en elkaar naakt ‘van mens tot mens’ te ont-moeten? Deze metafoor van het masker helpt ons met deze vragen om de complexe opgave als wereldburgers te onderzoeken.

Het masker maakt ons ervan bewust dat wij ons steeds in een spanningsveld bevinden tussen het opzetten van een masker voor een sociaal geaccepteerd samenspel (=maskerade) versus het vreemde toe te laten voor een vrij(er) samenspel vanuit eigenheid/ authenticiteit door het afzetten van (sociale en ego-) maskers. Zou die beweging naar authenticiteit (natuurlijke eigenheid) organisch samengaan met het inrichten van een vrije speelruimte voor het toelaten van de vreemdeling, zonderling, immigrant, dwaas en andere ‘vreemde ander’? Echter, wat het exemplarische voorbeeld tijdens ons samenspel ook laat zien: heeft de bevrijding van maskerades en schijnheiligheid mogelijk een sociale prijs om uitgesloten/ uitgestoten te kunnen worden uit de sociale groep? En wat vraagt dit gegeven van ons wanneer wij zaadjes van wereldburgerschap willen verspreiden?

Tijdens vervolgbijeenkomsten zullen we terugkomen op deze vragen en de metafoor van het masker. Enerzijds weerspiegelen maskers culturele eigenheid en een ‘bewerkte natuur’ (het hout van de boom is tot een masker gegutst): in die zin zou de elementaire levenskunst de natuur te volgen vanuit eigenheid van ons vragen alle maskers af te zetten. Anderzijds belicht deze metafoor het gegeven dat sociaal samenspel ook spel en in die zin theater is, waar onvermijdelijk scripts en maskers bij horen. Vanuit dat perspectief betekent interculturele levenskunst: het open staan voor maskers uit andere culturen en voor ‘vreemd’ samenspel. Deze inter-culturele weg naar wereldburgerschap vraagt de kunst het verschil te erkennen en het vreemde (de bewerkte boom, de mens die anders is dan jij, de andere cultuur) te laten bestaan – zich vanuit interesse erover te verwonderen.

Deze eerste bijeenkomst stond in het teken van de elementaire levenskunst zich van vervreemdende maskers te bevrijden om onze natuurlijke eigenheid te vinden: met beweging van binnenuit en verklanking vanuit de verbinding met de natuurelementen en door het pure plezier van het samen spelen. Met het onderzoeken van volgende levensthema’s is het de vraag of het wel mogelijk (en wenselijk?) is alle sociale en culturele maskers af te zetten om  je authentieke zelf te bevrijden?

De vraag naar bevrijding (zelf-realisering en verlichting) staat aan de basis van spirituele stromingen met verbindende symbolen van het Kosmisch Ei, de Levensboom en de boodschap van liefde uit alle religies. Deze kern staat op het spel rond wereldburgerschap als een opgave voor een collectieve levenskunst, vooral met de tragiek van het harde (‘Real’-) politieke spel en (a)sociale samenspel. Als levenskunstig antwoord op de verharding en polarisering in zoveel maatschappelijke domeinen is het Amor Fati Samenspel gericht op het onderzoeken van een middenweg, die de polen vanuit het leven als paradox verbindt.

Deze eerste bijeenkomst heeft een dubbel(zinnig) sociaal samenspel in beleving gebracht: ook het spel van toevallig voorbijkomende buren deed mee rond ons Amor Fati Samenspel! Zijn de sociale codes van de buurt ruim genoeg voor het spontaan samen dansen, bewegen en stem geven aan de natuurelementen? Dat vraagt het vreemde toe te laten in het eigen samenspel en het lef om maskers af te doen, die je vervreemden van je zelf ofwel het spontaan en vrij uitdrukking geven aan het leven zelf: voor mij is dat de kern van Amor Fati als opgave van wereldburgerschap! Drukt de vreugde van het spontane en creatieve samenspel die transparante en resonerende kwaliteit van een masker van medemenselijkheid uit; de expressie van wederkerigheid, juist ter bescherming van een open cultuur van en voor wereldburgers?

In die tweede betekenis van interculturele levenskunst staat het masker als metafoor voor een ander, juist positief aspect van samenspel in een politiek theater, dat Hannah Arendt voor een rechtvaardige samenleving noodzakelijk acht. Hebben wij als mensen in een gedeelde wereld niet alleen elementaire vrijheid maar ook een sociale en interculturele vrijheid en daarmee een masker als wereldburger te ontwikkelen? Geen maskerade die mensen (volgens de normen van een dominante cultuur) normaliseert en disciplineert (en daarmee vervreemdt van natuurlijke eigenheid). Maar het masker als uitdrukking van eigenheid in samenspel, omdat het de eigen stem doorlaat en in de ogen van de acteur als spiegel van de ziel laat kijken. Dat masker staat paradoxaal ook voor ‘het vreemde’ (niet: het vervreemdende!) want als goede acteur ben je zowel jezelf als de vreemde ander die je speelt. Zo’n open speelruimte ontstaat door de zin en moed te experimenteren voor een bevrijdend sociaal samenspel en daarmee ook ruimte voor verbinding tussen culturen. Dit is het doel van het Amor Fati Samenspel ter verdieping van het QfWf-wereldburgerschapsprogramma.

Robin heeft na onze bijeenkomst een verhaal geschreven over de metafoor van het masker en de dubbelzinnigheid van het theater – dat de acteur zowel echt als onecht is/ acteert vanuit een rol, die z/hij zelf (niet) ‘is’.

Wat ik leerde van Jozef – Robin

Jozef van de Berg was een bekend poppenspeler en is op een keer zomaar zonder aanwijsbare reden het theater uitgelopen. Op dat moment beëindigde hij zijn carrière en nam hij deel aan het werkelijke spel waar hij naar verlangde. Jozef nam een besluit dat niet overwogen was; Jozef nam een besluit dat doorvoeld was. Iets in hem maakte dat hij de moed opbracht deze keuze te nemen. Weg van alle zekerheid, weg van alle logica, weg van alle gewoonte. Wat bezielde Jozef? Ik moet huilen als ik de vraag stel. In Jozef is op dat moment alle kracht bij elkaar gekomen om een reuzenstap te maken. Geen idee wat hem ertoe bracht, maar hij vond de moed te kiezen waar zijn verlangen lag. Ik vind de tekst die hij tegen zijn publiek uitsprak voor hij het theater verliet; “Ik zal het u proberen uit te leggen. Ik hoop dat u één ding voor mij hebt en dat is respect voor mijn beslissing. Ik zal nooit meer spelen. Ik ben een werkelijkheid genaderd die niet meer te spelen is. Ik heb ontzettend lang gezocht, ben overal geweest. Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie, en die conclusie ben ik nu zelf, dat de zoeker zoekt, maar hij wordt gevonden. Daarom sta ik vanavond voor het laatst op de planken.

Ik heb een voorstelling willen maken die “Genoeg Gewacht” heet… U denkt nog steeds dat het niet waar is, wat ik zeg… (gelach van het publiek) U vergist u en dat is het bedrieglijke van theater. Theater is onwaar. U weet nog steeds niet dat het waar is wat ik zeg. U denkt: hij houdt me voor de gek. Hij gaat wel iets doen. U gelooft het nog steeds niet. (gelach van het publiek) Daarom heb ik besloten om vanaf nu, per ingang van vanavond, nooit meer hier, op een podium, te staan. Dus daarom, dames en heren: om deze Man, om Christus, daarom alleen heb ik dit stuk gezocht. Ik weet nu dat dit zo is en ik stap uit dit vak. En daarom heb ik besloten, voor mij is het voorbij. Ik kan niet iedere avond hier hetzelfde verhaal vertellen. Ik vertel het aan u, omdat u hier vanavond bent en ik ook. Voor mij is het voorbij. Ik zoek de werkelijkheid. Ik kan geen dingen meer zeggen die niet waar voor mij zijn. Ik zeg u allen goededag. Mijn theaterleven zit er wat dat betreft op. Ik ga. Het ga u allen goed. Het geld wat u hebt betaald kunt u terugkrijgen bij de kassa. Tot ziens.”

En vanaf dat moment is hij consequent gebleven. Ogenschijnlijk was het onmogelijk wat hij deed. Hij wandelde naar een fietsenhok in Neerijnen en verklaarde dat als zijn woonplek. Hij verbleef daar 30 jaar. Hij is niet op zijn besluit teruggekomen hoezeer mensen hem er ook om hebben gevraagd.

Onze verhalen raken aan elkaar maar zijn ook verschillend. Jozef heeft zijn weg in eenzaamheid afgelegd en ik ontmoette mijn Maria in levenden lijve. Jozef stopte een carrière en ik kon eindelijk mijn kunstenaarschap echt gaan leven. Hij verliet het theater en stopte zijn carrière, maar vond zijn loopbaan binnen het kluizenaarschap. Ik kwam erachter dat de diepgang die ik ervoer in contact met Annika niet meer samenging met mijn huwelijk en het bestaan waar ik aan gewend en vertrouwd mee was en pakte mijn koffer en ben niet meer teruggekeerd. Hij bekeerde zich tot het orthodoxe geloof, ik wendde mij tot Annika en ging een ongelofelijk avontuur aan van het elkaar ontmoeten. Hij dorst het zich over te geven aan dit bestaan en keerde zich naar een vredevol bestaan dat hij deelde met wie dat maar van hem wilde horen. Wij, Annika en ik, staan oog in oog, lijf aan lijf en durven elkaar te zoeken en te vinden waar we niet meer kunnen denken.