Wereldburgerschap begint in de wijk!

Auteur: Angela Gilds en Heidi Muijen        –        Augustus 2025

Op woensdag 30 april 2025 spraken De Gulden Snede redactieleden Angela Gilds en Heidi Muijen met Chiquita Odjo-Seymonson over haar praktijken van Wereldburgerschap, die zij organiseert, samen met Michel Odjo vanuit Stichting Curinesa, het Buurtcomité Oostelijke Eilanden, alsook met haar eigen onderneming ‘Colourful Guidance’ en vanuit haar functie als projectleider bij stichting Over de Brug.

Chiquita, Angela en Heidi kennen elkaar nu bijna twee jaar, vanaf de start van het QfWf-project “Wereldburgerschap van de straat” in oktober 2023. Als groepsleden vormden we minder een ‘projectgroep’ die het plan ging uitrollen, als veeleer een kring van betrokken mensen. In die zin hebben wij als een interculturele groep in een vijftal ontmoetingen het thema Wereldburgerschap gedurende een jaar met elkaar verkend door middel van het ontwikkelen van een kunstzinnig programma.

Angela merkt op dat wereldburgerschap de kern is die ons verbindt: verbinding voorbij grenzen van culturen, religie, natiestaat, ras, klasse, geslacht.
Die kern benoemt Chiquita als de kunst om vanuit het menselijke te kijken en je te verplaatsen in de ander.

Echter, hoe doe je dat in de polariserende contexten waarin we leven en werken?

Chiquita benoemt het ongemak dat daarbij kan optreden wanneer iemand direct als eerste vraagt waar jij vandaan komt. Die “Waar kom je vandaan-vraag” in een gesprek roept een sfeer op dat je mensen in ‘wij en zij’ verdeelt vanuit een hokjesgeest en kan juist het van mens-tot-mens-gesprek in de weg staan.
Cruciaal is de intentie van waaruit die vraag gesteld wordt. Is dat vanuit belangstelling of wil je iemand kunnen ‘plaatsen’ of je ‘van hier’ bent, iemand van ons of niet. Het kan wel een vraag vanuit oprechte belangstelling zijn, maar als eerste vraag kan het een lading hebben en er juist aan bijdragen dat we verdeeld blijven.

Chiquita geeft een voorbeeld hoe deze vraag op een toon aan een Surinaamse dame werd gesteld; zij antwoordde “Hoezo, waar kom ik vandaan? ….. Ik kom van mijn huis!”

Chiquita vertelt over een ander voorbeeld rond de 5 mei-viering, die zij organiseerde vanuit het Buurtcomité Oostelijke Eilanden.

“Sommige mensen uit onze buurt wilden daar niet naar toe komen; daar dit lange tijd eenzijdig werd belicht, met een beperkte focus op één groep.

Dat kun je veranderen door de viering breder te trekken en met het programma ook andere groepen dan de joods-christelijke en witte Nederlanders zich aangesproken en welkom te laten voelen.
Vooral door het Gaza conflict is er olie op het vuur gekomen van de polariserende krachten in de samenleving: je bent voor of tegen….”

Hoe bereik je de mensen die niet (in eerste instantie) durven/ willen komen vanwege de gevoeligheid en de boosheid die er leeft?

Chiquita vertelt haar ervaring:

“Door een-op-een gesprekken te voeren met de mensen die niet komen en te vragen en luisteren!
Behalve de religieuze scheidslijn heerst er ook de zwart-wit polarisering ― dus ook bij jezelf opletten dat je je niet laat meeslepen in die dynamiek.

Voorbeeld, de leider van Burkina Faso doet goede dingen, zoals het invoeren van een eigen munt in plaats van de Franse, om Afrika weer sterk en onafhankelijk te maken.

Daar sta ik ook achter, maar soms kan het debat erover ook heel scherp worden, bijna racistisch en generaliserend naar ‘de witte mensen’. Zoals met de Mondiale mars voor Afrika — dan moeten we oppassen voor de heftigheid, die het kan oproepen, zodat een mooi initiatief niet in nieuw geweld en wij-zij denken eindigt met bloedvergieten. Ik snap de boosheid, die voel ik ook, maar bepaalde propaganda eromheen neigt tot radicalisering, wat het begrip en de toenadering tot elkaar bemoeilijkt.

Hoe daarin een middenweg te vinden?”

Zo meandert ons gesprek naar de kernvraag: Hoe voorbij de dynamiek van wij/zij en splitsende/generaliserende vooroordelen en denkwijzen te komen?

Chiquita brengt dit grote vraagstuk direct naar het kleine en menselijke:

“De meeste mensen willen wel vrede en rust in plaats van geweld. Dat vraagt om begrip te hebben voor elkaar! Juist ook in zo’n conflict situatie als de Gaza.

Elk gedode kind, Israëlisch of Palestijns, is even erg — vanuit menselijk perspectief. Daarom moeten we het gesprek erover blijven voeren. In plaats van schelden over ‘zij’ vanuit (begrijpelijke) boosheid!”

Angela benoemt nog een ander belangrijk ingrediënt: het is nodig de emoties te voelen maar er niet in te blijven hangen:

“Door het bijwonen van een Keti Koti-tafel ben ik voor het eerst de emoties rond het slavernijverleden echt gaan voelen. Want ik voel mij niet gediscrimineerd, ik voel mij Angela en grijp de kansen die ik zie! Suriname is mijn geboorteland, maar hier in Amsterdam ben ik opgegroeid — ga je mij vragen waar ik vandaag kom?

Ik zat tegenover een Nederlandse witte man aan de Keti Koti-tafel, terwijl ik in mijn buurt en de kerk eigenlijk vooral met zwarte mensen omga — het was heel bijzonder, door die hele bijeenkomst ging ik open. Vooral ook door het koor, waardoor ik de pijn voelde, medeleven voor de mensen die op de boot hadden gezeten. Met het ritueel van de kokosolie, wrijf je de pijn eigenlijk weg. Pas toen voelde ik de emoties bij die geschiedenis. Dat is toch mooi om te delen met elkaar!

Je kan de witte mensen van nu daar niet de schuld van geven — het was een bedrijf van banken, bestuur om geld te verdienen; met big business en verdeel en heers.

Ik wil niet teveel bij de pijn blijven staan en ook niet gaan generaliseren!”

In het vervolg van het gesprek trachten we nog meer ingrediënten te vinden voor het bewandelen van die middenweg voorbij het polariseren. Hoe voorbij het wij/zij-denken te komen en ons uit de onderdrukkende structuren te bevrijden? Is het nodig om anders naar het vraagstuk te gaan kijken dan zoals we nu veelal mensen met een witte/zwarte huid zien als de schuldigen /de slachtoffers?

Chiquita:

“In plaats van de schuldvraag juist de vraag stellen, wat kun jij bijdragen aan de oplossing? Met het aanwijzen van een schuldige is er geen oplossing dichterbij gekomen, eerder een probleem erbij!”

Eigenlijk is het heel bijzonder dat Angela voor het eerst bij de Keti Koti-tafel op die manier met een Nederlandse witte man in gesprek is geweest in het multiculturele Amsterdam! We leven ook in een wereldstad eigenlijk nog steeds in een eilandjes-cultuur.

Angela vertelt dat ook in de vriendenkring van haar kinderen allemaal gekleurde 3^e of 2^e generatie migranten kinderen zitten en geen witte Nederlandse kinderen.

Chiquita:

“Het gevaar van de eilandjes-cultuur is dat je steeds met gelijkgestemde mensen omgaat, en dat je ook de vooroordelen overneemt vanuit wij/zij-denken en racistische meningen. Zoiets merkte ik ook een keer bij mijn dochter in hoe ze sprak.

In die bubbels is er minder openheid en verbinding en meer boosheid. Daarom vinden wij het als Stichting Curinesa belangrijk om alle culturen in de wijk te betrekken bij de gemeenschappelijke feestjes in de buurt. Zolang je elkaar uit verschillende groepen niet leert kennen dan blijven die vooroordelen bestaan. Laatst zei iemand dat bij de Iftar-maaltijd dat ze voor het eerst vrouwen met een islamitische achtergrond had ontmoet en gesproken. Alleen door te spreken met elkaar komen we voorbij vooroordelen over en weer tussen mensen met verschillend geloof, verschillende kleur en verschillende cultuur.

Mijn eigen grootvader was wit en ik adoreerde hem en mijn pleegmoeder is wit en ik houd van haar! Het belangrijke bij dit gegeven is, dat wanneer je liefde ervaart voor mensen die van jou verschillen, dit een positieve invloed heeft op vooroordelen en negatieve denkbeelden kan voorkomen.

Dus alleen als je elkaar leert kennen kun je voor het menselijke open staan.

Slavernij is wel afgeschaft, maar het discriminerende denken van de mensen is daarmee nog niet veranderd! Op die manier probeer ik mij ook te verplaatsen in witte mensen die discrimineren, die zich misschien daarvan niet bewust zijn en hun discriminerende denkbeelden blijven doorgeven. Niet om ze goed te keuren, maar te begrijpen hoe dat in stand wordt gehouden. De bewustwording hiervan is wel heel belangrijk!”

Als interculturele groep rond het wereldburgerschapsproject ervoeren wij wel die openheid, maar de wereld denkt anders…of…. Zijn wij dan niet de wereld? De schreeuwers zoals Trump overstemmen de rest, die wel verbinding wil!

Het perspectief van Martha Nussbaum met haar idee van ‘Kringen van Bekommernis’ laat op die vraag een inspirerend licht schijnen. Dit ‘vergeetwoord’ bekommernis komt uit een boek van deze Amerikaanse filosofe over Politieke emoties: waarom een rechtvaardige samenleving niet zonder liefde kan. Uit dit boek spreekt zoveel hoop dat, hoe klein de vonkjes van verbinding als wereldburgers ook zijn ― die wij in het afgelopen jaar met het samen zingen, dialogeren, wandelen en schilderen hebben mogen ervaren ― door elkaar in een kring van mensen met een open mind te versterken, ontstaan er grotere vuren van wereldburgerschap!

Angela:

“Ja klopt! Ik heb van mijn moeder meegekregen om alle kansen te pakken en me te ontwikkelen en diploma’s te halen en ondernemend te zijn. Mijn vader was actief voor de arbeidersklasse om hen betere kansen te geven. Omdat ik op die manier uit een middenstandsmilieu kom, voel en ben ik anders dan mensen die deze kansen niet hebben gehad. Welke vaardigheden krijg je mee? Sommige mensen kunnen niet mee in deze maatschappij omdat ze die scholing niet hebben gehad.

Het is ook leren luisteren naar je eigen stem en je afvragen wat wil ik, wat zijn mijn talenten en wat maakt mij gelukkig?”

Vanuit het kleine en ieders eigen (werk)kringen, kunnen we niet alleen als individu op die manier verder komen, maar ook als samenleving! Juist door dit ingrediënt van ‘bekommernis’, dat wil zeggen dat het leed van de ander je raakt en je niet wegkijkt maar omkijkt naar elkaar! Zou dit sterk genoeg kunnen zijn om uit het wij/zij-hokjesdenken te komen, zodat de ontwikkeling als wereldburgers ook op collectief niveau verder kan gaan? Hoe komen we uit onze bubbels, hoe ons als gemeenschap te ontwikkelen?

Chiquita:

“Er zijn meerdere dingen nodig. Je eigen kracht, zoals Angela vertelt, maar er is ook de kwetsbaarheid van mensen. En dat mensen op basis van hun religie of ras minder kansen krijgen. Daarom niet alleen maar zeggen dat je je eigen kansen moet pakken, maar ook mensen aanspreken op gedrag en denkbeelden, die de achterstanden en discriminatie in stand houden. Er is dus meer nodig dan alleen krachtig zijn om verandering te krijgen in de maatschappij, ook dit elkaar aanspreken. Dat is wat wij met ons werk in de buurt vanuit Stichting Curinesa en het Buurtcomité Oostelijke Eilanden, in samenwerking met de gemeente proberen te doen.

Het gaat er niet alleen om dat er migranten worden binnen gehaald in organisaties, maar ook dat de denkbeelden veranderen. Ik zie en agendeer dingen omdat ik nu op plekken kom en dat ik daar dan mijn invloed kan doen gelden.

Bijvoorbeeld dat er geen vergadering wordt gepland op 1 juli, en dat het belang van de Keti Koti-viering wordt erkend. En ook van de Ramadan en Iftar-maaltijd.

Een bestuurslid van de stichting waarnaar ik ben gedetacheerd gaf laatst aan dat een bijeenkomst van de gemeente verschoven moest worden omdat het gepland stond op 1 juli,  Keti Koti. Dit laat zien dat Keti Koti niet alleen voor mij heel belangrijk is, maar inmiddels ook een belangrijk item voor hem is, en dat vind ik mooi!
Onze wijk heeft wat dat betreft echt een rolmodel functie!

Ja, dan pas merk je dat je er niet alleen voor staat en als samenleving kunt veranderen! Dit jaar kiezen we als thema van de Keti Koti Dialoogtafel, ‘Je stem laten horen’. Het is belangrijk dat de ‘omstanders’ niet stil blijven en zich durven uit te spreken, ‘burgermoed’ tonen.”

Burgermoed is een heel belangrijk thema! Maar zelfs in dat woord zit al een splitsing, want er zijn mensen die van het burger zijn worden uitgesloten, de ‘ongedocumenteerden, statuslozen en staatlozen’ ― dus de vogelvrij verklaarden. Geven de mooie voorbeelden van Chiquita en Angela misschien aan dat we van het vrijblijvende multiculti naar het ‘inter’-culturele moeten gaan: dat wil zeggen om ‘tussen’ mensen met elkaar het echte gesprek aan te gaan en elkaar aan te spreken voor een echte wereldsamenleving?!

Heidi vond het eigenlijk heel ongemakkelijk om bij de Keti Koti-tafel bij binnenkomst aan te geven of je bij de witten of zwarten of gekleurden hoort en naar ‘die kant van de tafel’ te worden gewezen. Eigenlijk heel paradoxaal via deze hokjes juist dat hokjes-denken te doorbreken zodat ‘witten’ en ‘zwarten’ met elkaar het gesprek gaan voeren. Het zijn de rituelen — van het delen van de maaltijd en van heel persoonlijke ervaringen met een ‘vreemde’, de betekenisvolle muziek en het inwrijven met de olie ―  die werken met sterke verbindende en harten openende kracht!

Kinderen zien aanvankelijk geen kleur op die wij/zij manier, ze spelen met elkaar. Dat kan ook door als mensen die dezelfde straten delen verantwoordelijkheid op te pakken voor de buurt… Wereldburgerschap begint in de wijk!

Dat kan leiden tot nieuwe initiatieven en samenwerking: zo participeert Angela in verbindende activiteiten in haar buurt en heeft ook bijgedragen aan vieringen in de wijk die door Stichting Curinesa en het buurtcomité Oostelijke Eilanden worden georganiseerd!

Chiquita:

“Misschien moet ons nieuwe thema wel ‘wereldburgermoed’ zijn….?!”

Chiquita geeft een voorbeeld hoe juist door met elkaar in gesprek te gaan, je verschil kunt maken voor mensen die hulp nodig hebben om de weg te vinden naar een potje van de overheid. Bijvoorbeeld voor het vergoeden van een dure bril of iets dergelijks, waar iemand van afhankelijk is. Er zijn veel potjes maar ze worden vaak niet gebruikt, omdat mensen het niet weten, waardoor het dan weer wordt afgeschaft. En dat is jammer. Zo kun je mensen helpen om letterlijk en figuurlijk de weg te vinden in de maatschappij en dat stemt hoopvol!

Na ons gesprek, dat cirkelde rond thema’s die ons alle drie zeer aan het hart gaan blikte Angela nog eens terug:

“Mijn conclusie en indruk is dat de ‘Middenweg van Wederzijds Begrip’ een sleutelwoord is in het verhaal van Chiquita wanneer het gaat om intermenselijk contact. Zonder oordeel van mens tot mens communiceren op een neutrale manier om elkaars wensen te ontdekken zodanig dat er ruimte is voor vrede en rust.

Geen makkelijk streven om in praktijk te brengen omdat emoties ook parten spelen. Ik heb dit alles onder woorden gebracht in een gedicht:”

“Merkbare signalen

Zijn uit de omgeving te halen

De strijd tussen zwart en wit wordt breed uitgemeten

De eenheid tussen mensen wordt vergeten

Oproep voor een vredesmars tegen kolonialisme in Afrika

Behoudt van natuurlijke bronnen aldaar

Drijven volkeren uit elkaar

Akties met een vredesdoel

Prikkelen het menselijk gevoel

Het neigt tot boosheid

Met risico tot bloedvergieten in de strijd

De basis van alles is: “Wij zijn mensen”

Die voor zichzelf en naasten veiligheid wensen

Ook de vreemdeling in ons midden wenst een plek

Die veilig is bij uitstek

Laten wij nalaten

Een vreemdeling in een hokje te plaatsen

Te vragen “Waar kom je vandaan?”

en “Wanneer zij weer terug naar hun eigen land gaan”

Veel beter is een gesprek met interesse en verbinding van mens tot mens

Waar geen ruimte is voor verdeeldheid en vooroordelen

Waar begrip telt

Waar vrede en rust kan ontstaan

En wij in eenheid samenstaan

De middenweg van wederzijds begrip

Waarbij je rekening houdt met elkaars wensen

Waarbij je communiceert als neutrale mensen”

Spoken Word Artist

Angela Gilds

Amsterdam, 10 juni 2025