Het goede leven in de kosmopolis

Is het dromen van geluk als wereldgemeenschap te utopisch of moeten we beter leren dromen? Met spanningen, breuken en tegenstellingen in de wereld lijkt de kosmopolis even urgent als veraf. Onmenselijke schaalvergroting doordat grote vissen kleintjes opslokken, hand in hand met verbrokkeling en polarisering. Beangstigende brandhaarden op het wereldtoneel en vuurtjes tot achter de voordeur. In organisaties leidt de eenzijdige gerichtheid op succescijfers tot stijgende cijfers van burn out, eenzaamheid, pestgedrag en andere symptomen van een angstcultuur. Hierdoor ontstaat er een negatieve spiraal, die de relationele basis van vertrouwen aantast en het wantrouwen naar ‘de’ politiek en ‘het’ management met ‘gedoe’ in organisaties versterkt. De nood aan een verandering lijkt nog nooit zo hoog te zijn geweest; een onhoudbare status quo. Spirituele tradities wijzen op een onderliggende vergiftigende dynamiek van begeerte, agressie en onverschilligheid. Het morele contract tussen mensen staat onder druk door overwoekerende anonieme (AI en ICT) systemen enerzijds en anderzijds wat de filosoof Kunneman het ‘dikke ik’ noemt. Ook idealisme lijkt te zijn verhard in de laatmoderne tijd met gewelddadige acties. Waar is het geweldloos verzet en de pacifistische geest gebleven?

In de 21e eeuw is het landschap veranderd en complexer geworden: met commerciële motieven die de spirituele groeimarkt overvleugelen. De mate van geweld, oorlogen en conflicten, die de wereldvrede bedreigen, de klimaat- en andere crises in alle maatschappelijke sectoren, maken een vooringenomenheid met eigen spirituele groei bijna ongepast narcistisch. Levenskunst mag zich verheugen in een brede belangstelling. Mindfulness trainingen zijn booming en er is een wildgroei aan spirituele en lifestyle producten in de beleveniseconomie. Voor het individu welkome pleisters op de wonden van het leven. Als collectief antwoord op de existentiële nood lijkt ‘de markt van welzijn en geluk’ zelf veeleer een symptoom van wat de Canadese filosoof ‘de malaise van de moderniteit’ heeft genoemd. De afbrokkelende wereldorde kun je ook zien als een schreeuw om nood: een nood aan spiritueel geworteld engagement en natuurlijke wijsheid. Zouden we uit de oude wijsheid ingrediënten kunnen sprokkelen voor het bouwen aan een wereldgemeenschap?

Amor Fati is de mythische lijfspreuk van de klassieke levenskunst en betekent een buiging te maken voor het levenslot, in plaats van zich ertegen verzetten. De levenshouding van het afwijzen van wat onwelgevallig is — tegenvallende winsten, de dood, pijn en ziekte, enzovoort — lijkt mij kenmerkend voor de moderne samenleving. Wij kunnen wel wat van de oude wijsheid gebruiken, van het geloof in de liefde die alles overwint! Echter, stelt dit fundament van religieuze en spirituele tradities ons voor een ander vraagstuk:

Hoe komt het dat (religieuze en spirituele) wijsheidstradities een boodschap van universele liefde verkondigen en dat er toch, soms uit kwade maar vaak uit beste bedoelingen, steeds strijd om het eigen gelijk ontstaat met (symbolisch) geweld?

Als we deze boodschap niet leerstellig, maar als levenskunst opvatten, roept ze ons op tot een wending in levenshouding. Een hedendaagse, uit Korea afkomstige en in Duitsland werkzame filosoof, ziet de klassieke levenshouding als van grote waarde voor actuele contexten. Hij benoemt dit als een houding van het laten-zijn in tegenstelling tot de prestatiecultuur en innovatiedrang:

Het ceremonieel van de inactiviteit betekent: wij doen wel wat, maar om niets. Dit om-niets, deze vrijheid van doel en nut vormt de essentie van de inactiviteit. Het is de basisformule van het geluk.

Han, Byung-Chul (2014). De vermoeide samenleving. De transparante samenleving. De terugkeer van Eros. Amsterdam, Uitgeverij Van Gennip, p.14.

Op de Gulden Snede als digitale ontmoetingsplek willen we oude wijsheid met actuele vragen en behoeften laten samenkomen!